کشور آلمان حدود ۸% از حامل‌های انرژی تولیدی و وارداتی خود را به عنوان ماده اولیه تولید محصولات شیمیایی در زنجیره ارزش به کار می‌برد. این کشور با تولید سالانه ۱۶۸ میلیارد دلار محصولات شیمیایی، پس از چین (۱۳۹۷ میلیارد دلار) و آمریکا (۵۰۴ میلیارد دلار)، سومین تولیدکننده این دسته از مواد در دنیاست و ۴.۵% از سهم تولیدات این بازار را دارا می‌باشد. کشور آلمان با ۱۱۶ میلیارد دلار صادرات پس از آمریکا (۱۲۴ میلیارد دلار)، دومین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی در دنیا نیز هست. عمده صادرات آلمان نیز به مقصد کشورهای اروپایی است و تنها ۳۰% به سایر نقاط دنیا صادر می‌شود که نشانگر سیاست تجارت منطقه‌ای این کشور در بازار مواد شیمیایی است. از طرفی حدود ۸۰% از تولیدات شیمیایی آلمان مربوط به مواد پتروشیمی می‌شود. ساختار شرکت‌های فعال شیمیایی آلمان از لحاظ اندازه و درآمد مطابق شکل زیر است.
از جدول فوق مشخص است که عمده شاغلین و درآمد صنعت شیمیایی آلمان در شرکت‌های بزرگ با بیش از ۵۰۰ نفر نیروی انسانی موجود است. تحقیقات، عامل مهمی در توسعه قدرت صنعتی آلمان بوده و «راهبرد فناوری پیشرفته» مهم‌ترین راهبرد برای این کشور محسوب می‌شود به‌طوری که در سال‌های اخیر حدود ۳% از تولید ناخالص داخلی خود را به هزینه‌های تحقیق و توسعه اختصاص داده است. این موضوع سبب شده است که طی سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۶، هزینه‌های تحقیق و توسعه آلمان از ۴۰ میلیارد دلار به ۹۲ میلیارد دلار برسد که بالاترین میزان در اروپاست. همکاری بین صنعت و دانشگاه در آلمان به‌خوبی تثبیت شده است به‌طوری‌که یک‌سوم از شرکت‌های شیمیایی در پروژه‌های تحقیقاتی با دانشگاه‌ها همکاری می‌کنند. آلمان در سال ۲۰۱۷ حدود ۴.۵ میلیارد دلار در بخش تحقیق و توسعه صنایع شیمیایی هزینه کرده است. سهم بازیگران اصلی در هزینه‌های تحقیق و توسعه کشور آلمان مطابق شکل زیر است.
چنانچه از شکل فوق پیداست، ۶۲.۸% از هزینه‌های تحقیق و توسعه آلمان را شرکت‌های خصوصی میپردازند که قاعدتا در مسیر رقابت با یکدیگر یا شرکت‌های خارجی هزینه می‌شود. توسعه صنایع شیمیایی آلمان مبتنی بر الگوی پارک‌های شیمیایی است. منشأ پارک‌های شیمیایی و پتروشیمیایی مدرن در کشور آلمان، به اوایل دهه ۱۹۹۰ و بازسازی آلمان شرقی برمی‌گردد. اولین پارک‌های شیمیایی و پتروشیمیایی در ایالت‌های فدرالی آلمان غربی نیز، در اواخر دهه ۱۹۹۰ شکل گرفتند. امروزه آلمان دارای ۶۰ پارک شیمیایی است که اکثر آنها در قالب ۵ منطقه شیمیایی بزرگ دسته‌بندی شده‌اند تا از این طریق، بستر محلی کارآمد برای همکاری بین تولیدکنندگان مواد شیمیایی، پتروشیمیایی و تأمین‌کنندگان زیرساخت‌ها، خدمات و دیگر عوامل ازجمله مواد اولیه ایجاد گردد. مناطق شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان از لحاظ تخصصی با هم تفاوت دارند به‌طوری‌که بعضی از آنها تا حدودی در مواد شیمیایی پایه تخصصی شده‌اندو بعضی مناطق دیگر تمرکز قوی بر مواد ویژه و یا دارو دارند.
کشور ایران نیز در دو منطقه عسلویه و ماهشهر سیاستی مشابه توسعه پارک‌های شیمیایی را در پیش گرفته‌است. همچنین عملکرد ایران در حوزه دانش و فناوری به عنوان یکی از پیشران‌های صنعت، نسبت به گذشته روندی قابل قبول را در پیش گرفته است اما هنوز راه زیادی تا نقطه ایده‌آل باقی است. ایران طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان را از ۵۲ به ۲۷۳۲ رسانده است. همچنین دارای ۳۹ پارک علم و فناوری و ۱۷۰ مرکز رشد است که ۳۶۵۰ شرکت در این مراکز رشد مستقر هستند. ایران با داشتن سهم ۲۸.۶ درصدی از انتشارات علمی خاورمیانه و ۱.۵ درصدی از انتشارات علمی دنیا، توانسته است صادرات دانش‌بنیان خود را از ۱.۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۳ به ۱۲.۱ میلیارد در سال ۱۳۹۳ برساند.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقدست که توسعه دانش و فناوری در آلمان سبب شده است تا این کشور مبتنی بر منابع هیدروکربوری سایر کشورها، دومین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی دنیا باشد به طوری که صادرات شیمیایی آن معادل صادرات بیش از ۶ میلیون بشکه در روز نفت خام است. هر چند که بخش عمده این میزان از صادرات، متعلق به شرکت‌های خصوصی است اما دولت آلمان با دریافت مالیات و عوارض از صنایع شیمیایی، بخش قابل توجهی از صادرات ۱۱۶ میلیارد دلاری شرکت‌های شیمیایی را نصیب خود می‌کند. گام اول برای ایران در توسعه دانش و فناوری، قطع وابستگی در نقاط گلوگاهی صنایع راهبردی است. تنظیم تحقق این مهم، خود باید توأم با تقویت «شرکت‌های دولتی فناور» و «فضای رقابت دانش‌پایه» باشد و پس از گذر از این مرحله است که شرکت‌های دولتی و خصوصی مجرب بیشتری توان برقراری ارتباط مؤثر با شرکت‌های خارجی و انتقال فناوری را خواهند داشت.
لینک PDF یادداشت:
