انسان بخش قابل توجهی از پیشرفت خود را مدیون نفت خام است. این ماده‌ی با ارزش به محصولات متنوعی که عمدتا شامل فراورده‌های سوختی هستند تفکیک می‌شود. در سال ۲۰۲۲ مصرف جهانی نفت خام بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز بوده است که نسبت به سال ۲۰۱۷ رشد متوسط سالانه ۱% را نشان می‌دهد. پیش از این، تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند که مصرف نفت خام در دنیا رو به کاهش است. اما با وقوع همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، با بازنگری در تحلیل‌ها این نتیجه حاصل شد که مصرف نفت خام و فراورده‌های نفتی همچنان ادامه خواهد یافت و تا سال ۲۰۳۰ به اوج خود خواهد رسید.
پالایشگاه‌ها وظیفه تصفیه و فراوری نفت خام را بر عهده دارند و آن را به محصولاتی نظیر گازوئیل، بنزین، سوخت جت، نفت کوره، نفت سفید، نفتا، LPG، قیر، کک نفتی و روغن‌های روان‌کننده تفکیک می‌کنند. در سال ۲۰۲۲ میزان تولید محصولات پالایشگاهی ۹۳ میلیون بشکه در روز بوده است که از این میان گازوئیل با ۳۴% و بنزین با ۲۸% بیشترین سهم تولید را داشته‌اند.
در سال ۲۰۲۲ روزانه به صورت میانگین ۲۶ میلیون بشکه (۴ میلیارد و ۱۳۴ میلیون لیتر) بنزین در دنیا تولید شده و به مصرف رسیده است. آمریکای شمالی با ۱۰.۱ میلیون بشکه در روز مصرف بنزین که ۳۹% از کل تقاضای جهانی را شامل می‌شود، بزرگترین مصرف‌کننده و با ۹.۶ میلیون بشکه در روز (۳۷% از کل عرضه‌ی جهانی) بزرگترین تولیدکننده در دنیا است. پس از آمریکای شمالی، شمال‌شرق آسیا با ۴.۷ میلیون بشکه در روز بزرگترین مصرف‌کننده بنزین است و جنوب شرق آسیا با ۲ میلیون بشکه در روز در جایگاه سوم مصرف بنزین قرار گرفته است.
تولید بنزین از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ سالانه ۱.۲% رشد کرده است. در همین بازه تولید گازوئیل رشد سالانه‌ی ۱.۳% و تولید نفت کوره کاهش سالانه‌ی ۱.۶% را تجربه کرده‌اند.
کل صادرات محصولات پالایشگاهی در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۶.۸ میلیون بشکه و کل واردات نیز ۲۴.۳ میلیون بشکه در روز بوده است. سهم بنزین شامل ۵ میلیون بشکه در روز صادرات بوده که نشان‌دهنده تجارت‌پذیری ۱۷ درصدی آن می‌باشد. بنزین کالایی استراتژیک در دنیا است و عموم کشورها سعی می‌کنند در تولید آن خودکفا باشند تا از مخاطرات ناشی از تجارت و روابط بین‌المللی در امان بمانند.
اروپای غربی بزرگترین منطقه‌ی صادرکننده‌ی بنزین در جهان است. کشورهای آلمان، ایتالیا و فرانسه بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان این منطقه هستند اما از آن سمت دانمارک، اتریش و سوئیس تولید زیادی ندارند و واردکننده‌ی بنزین هستند. در جنوب شرق آسیا نیز وضع به همین ترتیب است. این منطقه از نظر حجم دومین صادرکننده و اولین واردکننده‌ی بنزین در دنیا است. کشورهای استرالیا، مالزی و تایلند در این منطقه صادرکننده و اندونزی و ویتنام واردکننده هستند.
خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق غنی از نظر ذخایر نفت و گاز، حدود ۸% از بنزین مصرفی دنیا را تولید می‌کند. کشورهای این منطقه تمرکز بیشتری روی بازار داخلی خود دارند و حجم تجارت در خاورمیانه بسیار پایین است. در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۱۸ هزار بشکه در روز بنزین صادر و ۴۲۳ هزار بشکه در روز وارد خاورمیانه شده است. ایران با ۷۰۴ هزار بشکه در روز (معادل ۱۱۲ میلیون لیتر در روز) در سال ۲۰۲۲ بزرگترین تولیدکننده‌ی بنزین در منطقه است و پس از آن عربستان با ۶۹۸ هزار بشکه در روز قرار دارد. میزان تولید بنزین در خاورمیانه سالانه ۳.۸% رشد کرده است که عمان و امارات به ترتیب با میانگین رشد سالانه‌ی ۱۱.۱% و ۷.۷% بیشترین افزایش تولید را به نام خود ثبت کرده‌اند.
ایران دارای ۱۰ پالایشگاه است که خوراک مصرفی ۹ مجتمع نفت خام و مجتمع ستاره خلیج فارس، میعانات گازی است. (البته برخی از شرکت‌های پالایش نفت از جمله لاوان و بندرعباس نیز از میعانات گازی به مقدار کم در ترکیب با نفت خام استفاده می‌کنند.) مجموع ظرفیت این پالایشگاه‌ها ۲ میلیون و ۱۳۸ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی در روز می‌باشد. علی‌رغم اینکه این پالایشگاه‌ها محصولات متنوعی از جمله روغن موتور، وکیوم باتوم و قیر، نفت‌گاز، پروپان و… تولید می‌کنند، اما بنزین یکی از مهم‌ترین و عمده‌ترین محصولات آن‌ها است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس بزرگترین واحد تولیدکننده بنزین در ایران است که روزانه بالغ بر ۴۲ میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند.(البته باید این مهم را نیز مد نظر داشت که در ایران شرکت‌های پالایشی کوچک موسوم به Mini refinery نیز طراحی و راه‌اندازی شده‌اند، اما به دلیل عدم وجود یک آمار رسمی این مهم در این گزارش لحاظ نشده است. هر چند باید در نظر داشت که تولیدات این شرکت‌ها عمدتا به خارج از کشور صادر می‌شود.)
ایران طی چند دهه گذشته واردکننده‌ی بنزین بود اما با اعمال تحریم‌ها در زمینه واردات بنزین در اواخر دهه ۸۰، عرضه این کالای استراتژیک در کشور با مشکل مواجه شد. با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان اولین پالایشگاه طراحی‌شده براساس خوراک میعانات گازی در سال ۱۳۹۷ ایران توانست بخش عمده‌ای از نیاز داخلی خود را تامین کند. پس از شیوع کرونا و اصلاح قیمت در سال ۹۸ نیز مصرف کاهش یافت و تراز تجاری کشور مثبت شد اما این مثبت بودن تراز تجاری عمر زیادی نداشت و تراز تولید و مصرف بنزین در کشور در سال جاری مجددا منفی شده است. پیش‌تر در یادداشت “صادرکننده یا واردکننده: پیش‌بینی مصرف بنزین ایران در سال ۱۴۰۲” به این موضوع پرداخته شده است.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که بنزین یکی از کالاهای استراتژیک و پرمصرف در ایران و دنیا است که علاوه بر داشتن آثار اقتصادی و رفاهی بر زندگی مردم، می‌تواند حساسیت‌های اجتماعی و سیاسی در جامعه را نیز تحریک کند؛ بنابراین، برنامه‌ریزی همه‌جانبه برای مدیریت تولید و مصرف آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
میانگین مصرف بنزین در ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰۵ میلیون لیتر در روز بود اما در مقطع فعلی به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر در روز افزایش پیدا کرده است. این افزایش مصرف در حالی است که تولید بنزین در این سال‌ها افزایش چندانی نداشته است و نزدیک‌ترین طرح به راه‌اندازی، پالایشگاه مهر خلیج فارس است که فاز اول آن درصورت تامین مالی در سال ۱۴۰۲ افتتاح خواهد شد. پالایشگاه مهر خلیج فارس در مجاورت پالایشگاه ستاره خلیج فارس ساخته شده و ظرفیت آن ۱۲۰ هزار بشکه خوراک میعانات گازی است و می‌تواند روزانه ۱۲ تا ۱۵ میلیون لیتر بنزین تولید کند و فشار ناترازی بنزین در کشور را کمی تعدیل نماید، اما در کنار افزایش عرضه باید برنامه‌ی مدونی برای کنترل تقاضای بنزین درنظر گرفته شود و در واقع این تقاضا است که باید به دنبال عرضه حرکت کند نه بالعکس!
