رشته صنعت رنگ و رزین، که از آن تحت عنوان صنعت رنگ و پوشش نیز یاد می شود، از جمله صنایع وابسته به صنعت پتروشیمیایی می باشد و در ابتدا محدود به تولید رنگ های مصرفی ساختمانی بود که بعد ها انواع مختلف پوشش های صنعتی نیز بدان اضافه گردید. در ایران اولین واحد رنگسازی در سال ۱۳۱۸ اقدام به تولید رنگ های روغنی کرد که بر اساس روغن های گیاهی و پودرهای معدنی تولید می گردید و از سال ۴۱، اولین رنگ روغنی با رزین های سنتزی تولید گردید.
مرز مشترک میان صنعت رنگ و پوشش و صنعت پتروشیمیایی، در استفاده از رزین های سنتزی، حلال ها و همچنین برخی از افزودنی های دیگر به رنگ می باشد که از جمله محصولات پایین دستی صنعت پتروشیمیایی می باشند. پوشش به طور عمده وظیفه ی محافظتی (Protection) و تزئینی (Decoration) را بر عهده دارد، البته وظایف دیگری نظیر ایمنی، عایق بندی، کنترل حرارت، نور، گرد و غبار و … نیز در برخی پوشش های با مصارف خاص دیده می شود.
در دنیا حدود ۴۵ درصد از پوشش های تولیدی جهت تزئینات و محافظت از ساخت و سازهای مختلف از قبیل خانه های مسکونی، آپارتمان ها، واحدها و واحدهای تولیدی، مصرف میگردد؛ که از آن تحت عنوان پوشش های ساختمانی – تزئینی و یا به صورت خلاصه، ((رنگ)) نام برده می شود. همچنین ۴۰ درصد نیز جهت محافظت یا تزئینات محصولات تولیدی کارخانجات صرف می گردد؛ چرا که بدون داشتن پوشش های محافظ، عمر محصول تولیدی کاهش یافته و نگهداری بسیاری از محصولات صرفه ی اقتصادی نخواهد داشت.
بخش عمدهی پوشش های باقی مانده که از آنها تحت نام ((پوشش های مصارف خاص[۱])) یاد میگردد در مواردی نظیر: رنگ های ترافیکی (Traffic paints)[2]، پوشش های با کارایی بالا (High Performance) جهت استفاده در واحدهای صنعتی با شرایط عملیاتی سخت، پوشش های حفاظتی در سازه های دریایی، تانک های ذخیره سازی و … کاربرد دارد.
پوشش های مرسوم که از آنها تحت عنوان رنگ یاد می شود؛ مخلوطی از رنگدانه (Pigment) و مادهای که رنگدانه را درون خود حل می کند (معمولاً رزین) می باشد که این مخلوط توسط حلال های آلی و یا آب، رقیق میگردد. همچنین بسته به نیازهای مختلف، افزودنی هایی بدان اضافه می گردد. البته تبدیل رنگ به پوششی مقاوم و با دوام نیازمند ۳ مرحله ی application، fixation و curving می باشد که در مجموع به این مراحل، شکل دهی فیلم (Film formation) گویند. حدود ۷۰ درصد از مواد اولیه ی در صنایع رنگ و رزین از ذخایر هیدروکربوری (نفت،گاز) و ما بقی آن از منابع معدنی استحصال می گردد.
به طور کلی مواد اصلی تشکیل دهنده ی رنگ و پوشش را به طور کلی می توان به ۴ دسته ی زیر تقسیم کرد:
فیلم تشکیل دهنده ی رنگ و پوشش (رزین)
رنگدانه
حلال
افزودنی های خاص
در نمودار زیر، درصد حجم مصرفی هر یک از مواد تشکیل دهنده ی رنگ و پوشش بررسی شده است: (بر اساس حجم مصرفی در سال ۲۰۱۶ در ایالات متحده) – در همین سال نزدیک به ۱ میلیون تن آب نیز در رنگ های آب پایه مصرف گردیده که در نمودار زیر لحاظ نشده است.
در چندین سال اخیر، جدیدترین تحول در صنعت رنگ و رزین در حوزهی مسائل زیست محیطی بوده است؛ به گونه ای که تولید رنگ از نوع پایه حلال به انواع پایه آب که فاقد حلال های آلی است، سوق داده شده است. در سال ۱۹۹۴، ۶۰ درصد از بازار رنگ های ساختمانی متشکل از محصولات پایه آب بوده است و در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از بازار رنگ های ساختمانی را به خود اختصاص داده است.
ذینفعان
هر رشته صنعت را می توان به عنوان یک سیستم تصور نمود. چرا که هر رشته صنعت مشابه سیستم دارای خصوصیات مشخص و بارزی است:
۱. دارای هدف است.
۲. دارای اجزا و عناصر است.
۳. اجزا و عناصر در تعامل با هم هستند.
۴. دارای ساز و کار بازخوردی است.
رشته صنعت رنگ و رزین دارای لایه ها و بخش های مختلفی است. از آنجا که قصد اصلی وب سایت مرکز مطالعات زنجیره ارزش، تحلیل یکپارچه لایه های مختلف زنجیره ارزش نفت و گاز است، لذا به دنبال وجه اشتراک رشته صنعت رنگ و رزین با صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی خواهیم بود.
در ادامه ذی نفعان صنعت رنگ و رزین بررسی می گردد:
- مجتمع های شیمیایی و پتروشیمیایی: نزدیک به ۷۰ درصد از مواد اولیه ی صنعت رنگ و رزین از منابع هیدروکربوری (نفت و گاز) بدست میآید. تولیدات صنعت پتروشیمی به عنوان صنعت مادر، تامین کنندهی بسیاری از مواد اولیه و مصرفی مورد نیاز در صنایعی همچون رنگ و رزین می باشد.
- بنگاه های فعال در زمینه ی تولید رنگدانه: کشورمان ایران با داشتن معادن کلسیم کربنات و روی قادر به تولید انواع رنگدانه برای صنعت رنگ و رزین می باشد.
بنگاه های فعال در زمینه ی تولید رنگ و رزین: در حال حاضر بیش از ۳۵۰ تولیدکننده ی رنگ و رزین با ظرفیت تولید ۹۰۰ هزار تن در سال، مشغول به فعالیت می باشند. - سازندگان تجهیزات و ماشین آلات
- بنگاه های مصرف کنندهی رنگ و رزین: صنایع مختلفی نظیر ساختمان سازی، خودرو سازی، دریایی، لوازم خانگی، وسایل چوبی (مبلمان)، الکترونیکی، چاپ، بسته بندی، اسباببازی و … به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در ارتباط با صنعت رنگ و رزین می باشند.
- عمده فروشان و خرده فروشان
- کارگزاران (مالی، بازرگانی)
تشکل و سازمان ها:
- انجمن صنفی تولید کنندگان رنگ و رزین: در سال ۱۳۴۹، هشت شرکت بزرگ تولید کننده رنگ کشور گرد هم جمع شدند تا با تشکیل یک مجمع صنفی جهت بهبود وضعیت رنگ کشور و رفع مشکلات خود اقدام نمایند. این مجمع ((سندیکای صاحبان صنعت رنگ سازی ایران)) نام گرفت و تحت پوشش اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران قرار داشت و در سال ۱۳۷۳ به ((انجمن صنفی تولیدکنندگان رنگ ورزین ایران))، تغییر نام داد. امروزه این مجمع با ۴۰ عضو که شامل شرکت های بزرگ تولید کننده ی رنگ و رزین کشور می باشد، فعال می باشد.
- انجمن صنفی تولید کنندگان رزین ایران (اصترا): بر اساس اساسنامه مصوبه در تاریخ ۷۵/۷/۲۲ در اولین جلسه مجمع عمومی، دو سیاست گسترش ارتباطات میان واحدهای تولید کننده تا حد تمامی رزین سازان کشور و افزایش قدرت و نفوذ در جهات مختلف بازاری، اقتصادی و فرهنگی، با هدف افزایش اعتبار اجتماعی این صنعت، در نظر گرفته شد.
- انجمن صنایع همگن رنگ و رزین ایران
- شرکت تعاونی تولیدکنندگان رنگ و محصولات وابسته به آن: تهیه مواد اولیه از داخل و خارج جهت تامین نیاز صنعت رنگ در کشور.
- انجمن علمی رنگ ایران: این انجمن به همت تعدادی از متخصصان صنعت رنگ با هدف گسترش، پیشبرد و ارتقای علم رنگ و توسعه نیروهای متخصص در سال ۱۳۷۶ به ثبت رسید.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی (دفتر توسعه صنایع تکمیلی): این دفتر از اوایل سال ۱۳۸۱ با هدف حمایت، پشتیبانی و هدایت سرمایه گذاری آغاز به فعالیت نموده است. - وزارت صنعت، معدن و تجارت
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که با همکاری ذینفعان نیاز است راهبردهای اصلی صنعت در سه سطح:
- تعیین جهت گیری های کلان توسعه
- تعیین موضوعات استراتژیک صنعت
- تعیین راهبردهای صنعت
مورد بررسی قرار گیرد.
[۱] Special purpose
[۲] Traffic paints
