آروماتیک ها

سه ترکیب بنزن، تولوئن و زایلن که به اختصار به BTX نیز معروف هستند، از جمله سه ماده پایه صنعت پتروشیمی محسوب می گردند که جمعا چیزی در حدود ۱۲۰ میلیون تن از این مواد سالانه در صنعت پتروشیمی تولید و مصرف می شوند.

منابع اولیه جهت تولید آروماتیک ها عبارتند از فرایندهای تبدیل کاتالیستی (Catalytic Reforming) و همچنین بنزین پیرولیز تولیدی در واحدهای کراکینگ با بخار می باشد. فرایندهای تبدیل کاتالیستی به طور معمول در پالایشگاه های نفت خام جهت تولید بنزین با عدد اکتان بالا استفاده می شود. روش کراکینگ با بخار نیز به منظور تولید الفین های سبک از جمله اتیلن مورد استفاده قرار می گیرد که در صورت استفاده از خوراک های مایع در این واحدها، محصول جانبی و غنی از آروماتیک ها تحت عنوان بنزین پیرولیز (Pyrolysis Gasoline) تولید می شود که می توان ترکیبات بنزن، تولوئن و زایلن ها را از آن استخراج نمود. به طور معمول در ابتدا به کمک روش تقطیر استخراجی ترکیبات آروماتیکی از غیر آروماتیکی جدا و سپس در مرحله بعد با مکانیستم تقطیر ترکیبات بنزن، تولوئن و زایلن ها از هم جدا می شوند.

مقایسه ­ی حجم مصرف هر یک از ترکییات BTX و همچنین حجم تولید انها در فرایندهای اولیه حاکی از ان است که حجم تولید ترکیبات تولوئن مازاد بر میزان تقاضا می باشد به همین منظور فرایندهای ثانویه توسعه داده شده اند تا تولوئن را به بنزن (فرایند Hydro Dealkylation) و همچنین زایلن ها (Disproportionation) تبدیل نمایند.

با توجه به رشد تقاضای آروماتیک ها در دنیا شرکت ها فرایندهای جدیدی را به منظور تولید مستقیم BTX توسعه داده اند که از جمله این فرایندها می توان به فرایندهای آروماکس (AROMAX) که قابلیت تبدیل نفتای سبک به آروماتیک ها را دارد. همچنین فرایند سیکلار (CYCLAR) نیز جهت تبدیل گاز مایع به BTX به کار می رود. فرایندی تحت عنوان ALPHA نیز الفین های چهار کربنه را به BTX تبدیل می نماید.

منطقه خاورمیانه در سال ۲۰۱۴ به ترتیب ۲.۸، ۱.۶ و ۳.۴ میلیون تن بنزن، تولوئن و زایلن تولید کرده است. منطقه آمریکای شمالی و اتحادیه اروپا نیز به ترتیب ۶.۸ و ۶.۵ میلیون تن بنزن تولید و مصرف کرده اند.