بنزن

سبک ترین آروماتیک دارای یک حلقه ۶ کربنه غیراشباع است که به عنوان یک ترکیب سمی و سرطان زا محسوب می شود. این ماده در سال ۲۰۱۴ در کل دنیا ۴۴.۵ میلیون تولید و مصرف شده است که نشان از کاربردهای فراوان این ماده است. بنزن به عنوان یکی از ترکیبات آروماتیکی سبک یعنی همان BTX دسته بندی می شود.

ترکیب اتیل بنزن با ۵۰ درصد، بیشترین سهم را از حیث مصرف بنزن به خود اختصاص داده است. کیومن، نیتروبنزن و سایکلو هگزان نیز هر کدام به ترتیب با ۲۰، ۱۲ و ۱۱ درصد در جایگاه های  بعدی مصرف بنزن در دنیا قرار دارند. محصولات مختلفی از بنزن قابل استحصال است، به طور مثال اتیل بنزن به مونومر استایرن تبدیل می گردد، کیومن نیز به فنول و استون تبدیل می شود. سایلکوهگزان نیز به ترکیبات مختلف از جمله آدیپیک اسید (سپس به نایلون ۶-۶) و کاپرولاکتام (سپس به نایلون ۶) قابلیت تبدیل دارد.

ریفورمیت و بنزین پیرولیز نیز با سهم ۷۲ درصدی بیشترین سهم را در تولید بنزن در دنیا دارند. به طور معمول فرایند تبدیل کاتالیستی در پالایشگاه های نفت خام جهت تولید بنزین با عدد اکتان  بالا مورد استفاده قرار می گیرد و از آنجا که محصول خروجی این واحد که به ریفورمیت (Reformate) نیز معروف است، دارای ترکیبات آروماتیکی بالایی می باشند، به همین منظور این واحدها به عنوان تولیدکننده ی BTX نیز در مجتمع های پتروشیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند. همین ویژگی را می توان برای واحدهای کراکینگ با بخار نیز متصور شد، چرا که مجتمع های پتروشیمی تولیدکننده الفین به روش کراکینگ با بخار در صورت استفاده از خوراک های مایع، محصول جانبی تحت عنوان بنزین پیرولیز تولید می نمایند که میزان ترکیبات آروماتیکی بالای موجود در آنها سبب شده است که یکی از منابع تولید BTX در مجتمع های پتروشیمیایی این جریان ها باشند.

منطقه شمال شرقی آسیا (چین، ژاپن، کره جنوبی و تایوان) در سال ۲۰۱۴ با ۱۹.۸ میلیون تن مصرف بنزن در جایگاه اول تولید و مصرف بنزن قرار گرفته است. منطقه آمریکای شمالی و اتحادیه اروپا نیز به ترتیب با ۸.۵ و ۷.۷ میلیون تن مصرف بنزن در رتبه های بعدی قرار دارند. منطقه خاورمیانه نیز به طور متوسط سالانه ۲.۷ میلیون تن بنزن تولید و مصرف کرده است که عربستان با ۶۳ درصد سهم در رتبه اول میزان مصرف بنزن در منطقه قرار دارد.

در کشور عزیزمان ایران نیز ۵ مجتمع پتروشیمی نوری با ظرفیت اسمی سالانه ۴۳۰ هزار تن، مجتمع پتروشیمی بندرامام با ۲۳۰ هزار تن، مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا با ۱۸۰ هزار تن، پتروشیمی تبریز و اصفهان نیز هر کدام با ۵۶ هزار تن در سال مجموعا ۹۵۰ هزار تن ظرفیت اسمی تولید بنزن وجود دارد.