حامل‌های انرژی بعنوان یکی از پیشران‌های اصلی توسعه، همواره مورد توجه کشورهای پیشرو بوده است. در حال حاضر نفت و گاز اصلی‌ترین حامل‌های انرژی در دنیا هستند. در این بین گاز به دلیل خواص فیزیکی خود کمتر از نفت خام و میعانات گازی میان کشورها تبادل می‌شود. در حال حاضر حدود نیمی از نفت و میعانات تولیدی در دنیا، در کشور محل تولید به مصرف می‌رسد و نیمی دیگر در دنیا میان کشورها تجارت می‌شود.

تمام نفت و میعانات تولیدی برای قابل‌مصرف شدن باید به پالایشگاه فرستاده شود اما تمام نفت و میعانات تولیدی در کشور محل تولید مصرف نمی‌شود. لذا کشورها برای رفع نیاز خود به فرآورده‌های نفتی دست به خرید نفت و میعانات خام یا فرآورده‌های نفتی می‌زنند. متقاضیان فرآورده‌های نفتی تفاوت زیادی با تولیدکنندگان نفت و میعانات دارند. بطور کلی سه مصرف‌کننده بزرگ فرآورده‌های نفتی عبارتند از آسیاپاسیفیک، آمریکای شمالی و اروپا، که تنها در تأمین ۲۲%، ۶۰% و ۲۱% از تقاضای نفت و میعانات مورد نیاز، خودکفا هستند و مابقی را از سایر نقاط دنیا وارد می‌کنند. اما نکته جالب آنجاست که تولیدکنندگان فرآورده‌های نفتی و مصرف‌کنندگان آن تجانس زیادی با یکدیگر دارند. در واقع مصرف‌کنندگان فرآورده‌های نفتی همان تولیدکنندگان آن هستند اما آنها غالبا صاحب منابع نفت نیستند به طوری که بیش از ۵۰% نفت و میعانات در دنیا تجارت می‌شود اما ۳۰% فرآورده‎های نفتی دنیا مورد تجارت قرار می گیرند.

کشور ایران از لحاظ مجموع دارایی‌های نفت و گاز رتبه اول را در جهان داراست. نفتی که از میادین کشور استخراج می‌شود، بیش از ظرفیت پالایشگاه‌های داخل است و برای تصفیه و پالایش، به پالایشگاه‌های دیگری در دنیا فروخته می‌شود. (در صورت نبود سیاست های کاهش تکلیفی تولید) کشور ایران دارای ۱۰ پالایشگاه نفت و میعانات گازی است و ظرفیت پالایشی کشور معادل ۲میلیون و ۱۵۰ هزار بشکه (۳۴۲ میلیون لیتر) در روز است. پنج فرآورده اصلی تولید شده در پالایشگاه‌های کشور به ترتیب عبارتند از:

• نفت گاز (۱۱۱ میلیون لیتر در روز)
• بنزین (۹۵ میلیون لیتر در روز)
• نفت کوره (۵۸ میلیون لیتر در روز)
• گاز مایع (۱۲ میلیون لیتر در روز)
• نفت سفید (۸ میلیون لیتر در روز)

تنظیم سهم هر یک از فرآورده‌های یادشده در سبد سوخت کشور می‌بایست با اجرای طرح‌های ارتقا و توسعه در پالایشگاه‌ها به سمت همخوانی بیشتر با نیازهای کشور و منطقه تغییر نماید تا حداکثر امنیت عرضه سوخت و سودآوری برای کشور حاصل شود. این نکته نیز شایان توجه است که شرکت‌های پالایشی در کنار تولید فرآورده‌های هیدروکربوری با کارکرد سوخت بخش‌های مختلف اقتصاد، می‌بایست با منطق سودمحوری کارکرد تأمین خوراک‌های مورد نیاز صنایع پایین‌دستی خود از جمله صنایع پتروشیمی، روغن‌سازی، حلال‌ها، قیر و صدها محصول دیگر را نیز دنبال نمایند. با این کار در کنار ارتقای عملکرد اقتصادی صنعت پالایش، فضای ایجاد و احیا بنگاه‌های کوچک و متوسط نیز در کشور تسهیل و تسریع خواهد شد.

مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که کشور ایران توانایی رقابت در بازار فرآورده‌های نفتی را از حیث دسترسی به آبهای آزاد و دسترسی به خوراک با کیفیت میعانات گازی دارد. همچنین عدم وجود قوانین مالیاتی و زیست‌محیطی سختگیرانه باعث می‌شود تا کشور ایران برای سرمایه‌گذاران صنعت پالایش جذاب باشد. نکته مهم اینجاست که ورود هرچه سریع‌تر ایران به بازارهای جهانی فرآورده‌های نفتی می‌تواند علاوه بر خودکفایی پایدار کشور در تأمین فرآورده‌های مورد نیاز، سود قابل توجهی را نیز برای کشور به ارمغان بیاورد و تعلل در این موضوع، هزینه فرصت زیادی برای ایران به وجود خواهد آورد زیرا که فرصت‌ها منتظر اقدام ما نمی‌مانند. این نکته را نیز باید مد نظر داشت که ساز و کارها و قابلیت های مورد نیاز در تجارت نفت مطمئنا با تجارت فراورده های هیدروکربوری متفاوت است که نیاز است با بهره گیری از شرکت های تخصصی و با برندسازی اقدام به ورود به بازار فراورده های پالایشی نمود.